Bedem. Pojam poznat, i većina nas ga zna kao nekakav do neosvojivosti utvrđeni zid koji sprečava one ispred njega, da prodru unutar njega, osim kroz kapije.
Jedan od najvećih pesnika jednom reče da je bedem, tek široki zid, lako se zajaši, ko stari čilaš...
No, to je bedem koji opasuje Čivutski vrt, ostali bedemi su jednostavniji.
Osim Bedema u Novom Pazaru.
Ovde je bedem nešto mnogo više.
Bedem je lokalni naziv za tvrđavu koja posle svoje burne petovekovne istorije danas ulazi u svoju poslednju veliku odbranu na najveličanstvenijem zadatku koji danas može dobiti jedna tvrđava.
Zadatak odbrane istorije, kulture i multietičnosti svoga grada.
Da, kada je u pitanju Novi Pazar, ovo su izuzetno teške i uporne bitke, a čini se i veoma važne za sve građane i posetioce, jer zapravo je baš tvrđava ta koju posetioci gotovo nikada ne zaobiđu, a domaći su ponosni na nju.
Neko na prošlost, a neko i na sadašnjost.
Neretko je sagledavaju u budućnosti kada bude vodila svoje najvažnije bitke za odbranu novododeljenih joj vrednosti, vodla u nekom novom ruhu, obnovljena možda i u potpunosti.
Danas je tvrđava gradski park sa više ulaza, sa brojnim spomenicima, amfiteatralnim platoom za razne pozorišne, festivalske i slične aktivnosti, ali i mestima na kojima se može popiti kafa ili kahva, kako je ko poželi, te pročitati ili pozajmiti knjiga iz biblioteke koju je ugostila još davnih dana ova tvrđava.
I zato baš kultura, i zato baš nad prostorijama u kojima se nekada tamničilo, a danas se, eto, slavi život.
Muzej na otvorenom, reći će nam nadležni za turizam i kulturu ovog grada, kada nam počinju priču o utvrdi trokrakog oblika, sa skoro jednakim stranicama.
Te stranice završavaju se tabijama, odnosno manjim utvrdama nepravilnih kružnih oblika, namenjenim za snažnu i odsudnu odbranu bedema koji ih povezuju, pružajući im veći manevarski prostor za logistiku ili i kasnijim razdobljima, artiljerijsku postavu. Danas su predmet arheoloških istraživanja iz kojih se saznaju novi, ali i drugačije tumače neki stari detalji, tvoreći unekoliko jasniju sliku o nastanku i životu ove tvrđave.
Pored tabija, najmonumentalniji spomenici ostavštine nekadašnjih vladara tvrđave, definitivno su dve kule od kojih je mlađa (u dosadašnjim istraživanjima registrovana kao mlađa iako postoje nedoumice) pronađena tek u iskopinama, i koja je shodno svojoj nameni barutane nazvana u istorijskim spisima Džephana, i starije, u potpunosti očuvane i obnovljene.
Ta druga kula i danas dominira nad gradom, rekom i šetalištima kraj nje, i poznata je kao Kula Motrilja, ili Stara izvidnica.
Zajedno sa drugim ostacima nekadašnje moćne tvrđave, govore dosta o burnoj istoriji grada sa kojim je i nastala u petnaestom veku.
Ta istorija iako počinje u petnaestom veku, možda i nije dovoljno precizna, o čemu govore i sva ta novija istraživanja koja se sprovode u tvrđavi u cilju sklapanja kompletnije istorijske slike Bedema.
Naime, iako najrelevantniji današnji izvori govore o paralelnom nastanku tvrđave sa nastankom grada Novog Pazara, te sa vremenskom distancom od deset do petnaest godina, postoje određene nedoumice koje konzervantivnije izvore navode na svojevrsnu uzdržanost i rezerve po pitanju vremena nastanka.
Postoje određene istorijske logike koje bi podržale ovakve stavove, a osnovna je ta prema kojoj Osmanlije nakon osvajanja ovih krajeva, te pada poslednje srpske srednjevekovne države znane kao Obnovljena Despotovina, značajno pomeraju granice borbenih dejstava na sever, utvrđujući se prema Ugarskoj stotinama kilometara severnije. Suverenost njihove vladavine na ovim prostorima dovodi u pitanje podizanje skupe utvrde sa stalnom posadom, posebno u uslovima relativne bezbednosti obzirom na geografski položaj koji Novi Pazar drži veoma udaljenim od bilo kakvih ratnih rizika.
Da li je zato i podizana ovakva utvrda nad gradom koji je imao izrazite trgovačke karakteristike, zaista može biti nedoumica, i iz tog ugla posmatrano, može se razumeti izvesna uzdržanost pojedinih izvora vezana za vreme nastanka tvrđave.
Pa ipak, ono u čemu se slažu svi izvori, jeste činjenica da je tvrđava tokom vremena menjala svoje karakteristike, te da je u današnjem obliku nastala tek dosta kasnije, nakon propasti pohoda na Beč, i austrijskog prodora do Skopja koji je potom usledio.
Tvrđava je dodatno utvrđena, a možda i suštinski u vidu čvrstih bedema, tek tokom osamnaestog veka, dok su pod Abdul Azisom i njegovom vladavinom koja je umnogome bila okrenuta ka utvrđivanju posednutih teritorija, podignute fortifikacije čije ostatke danas vidimo. Tek tokom devetnaestog veka ovo postaje savremena tvrđava u standardima artiljerijskog modela ratovanja. Dodate su nove kule, ali i kasarnski objekti, barutana i slično.
Zadacima za koje je tvrđava tada opremana, ona nije uspela da odgovori.
Ne zbog svoje slabe strukture i oklopljenosti, već zbog opštih vojnih manevara u ratovima u kojima je turska vojska gubila posede iako je u tvrđavama i dalje dominirala. Prvi srpski ustanak je jedan odličan primer za to. Grad je osvojen, ali tvrđava nije ni napadana praktrično. Nakon toga se ustanička vojska povukla iz grada usred opštih vojnih prilika, a tvrđava ostala neosvojena.
Ovakav model će nastaviti da funkcioniše i nadalje tokom ratova za oslobođenje od Turaka, sve do konačnog napuštanja turskih garnizona i podizanja srpskih zastava nad bedemima, te predaje simbolične ključeva Knezu Mihailu, čime se i formalno završila turska vladavina u ovim krajevima.
No, potonji Balkanski ratovi kao i kasniji svetski ratovi, doneće najveća razaranja tvrđavi, ali ponajmanje u vojničkom smislu. Doći će do devastacije i razaranja usled izražene potrebe da se nacionalnom aktivnošću protera svako obeležje nekadašnje turske vlasti, i tako dolazimo do današnjeg izgleda sa mnogim nedostajućim elementima.
Pre svega će tvrđavski kompleks ostati bez džamije, a potom i svih kapija, te mnogih nadzemnih vojničkih građevina koje će, ipak, ustupiti mesto parkovskom okruženju koje je prelepo.
Uistinu, toliko je lepo da najčešće nećemo ni primetiti da ulazimo na tvrđavski prostor, a da nijedne kapije nema, sve dok nam neko ne skrene pažnju na to...
Нема коментара:
Постави коментар